Historia powstania Cieplic

 Okoliczności powstania Cieplic giną daleko w mrokach dziejów. Prawdopodobnie o istniejących tutaj ciepłych źródłach wiedziało już słowiańskie plemię Bobrzan. Jednakże miejscowe legendy przypisują odkrycie cieplickich źródeł księciu Śląskiemu Bolesławowi Wysokiemu, który to w 1175 roku zapuścił się w te okolice w pogoni za zranionym przez siebie jeleniem. Następnie wzniósł on przy źródłach, które uzdrowiły zranione zwierzę, dworek myśliwski, który miał dać początek Cieplicom.

Początki Cieplic, poświadczone historycznie, sięgają drugiej połowy XIII wieku. Już wówczas znane były tutejsze gorące źródła. Od nich to właśnie miejscowość wzięła swoja nazwę, zarówno w języku niemieckim – Bad Warmbunn (Villa Warmbrona 1288 rok), łacinie – Callidus fons (1281 rok), jak i polskim – Cheplewode (1318 rok). O ścisłym związku miejscowości i gorących wód świadczy najstarszy zachowany dokument, który ich dotyczy. 18 marca 1281 roku książę Lwówecki Bernard przekazał na rzecz szpitalnego zakonu joannitów ze Strzegomia tutejsze źródła oraz 250 łanów ziemi z okolicy. W 1288 roku w pobliskiej wsi Malinnik wznieśli oni gościniec dla chorych. Nie są znane przyczyny odejścia joannitów z Cieplic.

Nowym właścicielem Cieplic w 1381 roku został Gotsche Schoff, rycerz będący na usługach księcia Bolka II Świdnicko – Jaworskiego. Zakupił on Cieplice od wdowy po księciu, Agnieszki. W rękach jego potomków, rodu Schaffgotschów, miejscowość pozostała przez następne stulecia. Gotsche Schoff w roku 1403 sprowadził tutaj zakon cystersów z Krzeszowa i przekazał im pod opiekę jedno z dwóch znanych w owym czasie źródeł.

Od tej pory zarówno cystersi jak i ród Schaffgotschów prowadzili tutaj działalność leczniczą. Już w XVI wieku do cieplickich wód licznie przybywali kuracjusze z całej Rzeszy a nawet i z Polski.

W 1526 roku, wraz z Królestwem Czeskim, Cieplice weszły w skład monarchii habsburskiej.

Do popularyzacji cieplickich źródeł bezsprzecznie przyczyniły się ich pierwsze opisy naukowe. Brandenburski medyk Caspar Hoffman zbadał i opisał tutejsze gorące wody już w 1569 roku. Natomiast w 1607 roku wydano w Zgorzelcu dużo lepsza i obszerniejszą pracę Caspara Schwenckfelda, wybitnego przyrodnika i lekarza z Jeleniej Góry.

Wojna trzydziestoletnia zahamowała dalszy rozwój uzdrowiska.

W drugiej połowie XVII wieku częstymi kuracjuszami byli znakomici goście z Polski – związane to było z „ambasadorowaniem” Christopha Leopolda Schaffgotscha na dworze polskim. W Cieplicach gościli wówczas m.in. kanclerz wielki litewski Albrycht Stanisław Radziwiłł (1653), kasztelan wieluński Zygmunt Zapolski (1654). książę Michał Kazimierz Radziwiłł (1677) i prymas Michał Radziejowski (1692). Najznakomitszym gościem w Cieplicach była królowa Polski, Maria Kazimiera Sobieska, żona Jana III Sobieskiego. Jak podaje kronikarz, przybyła ona do zdroju ze swym licznym (liczącym podobno ponad tysiąc osób) dworem 30 czerwca 1687 roku, w poniedziałek, po południu. Jej wizyta na długo pozostała w pamięci Ciepliczan.

Ówczesne metody leczenia polegały przede wszystkim na korzystaniu z kąpieli w drewnianych basenach oraz piciu ogromnych ilości wody. Według zasad, porannych kąpieli w basenach zażywali arystokraci, następnie szlachta a pod koniec dnia było to mieszczaństwo. Rano woda w basenach była czysta.

W XVII i XVIII wieku Cieplice słynęły również ze szlifierni szkła. Od 1741 roku znalazły się w granicach państwa pruskiego.

Na przełomie XVIII i XIX wieku w Cieplicach gościło wielu znakomitych gości. Znaleźli się śród nich Johann Wolfgang Goethe (1790), król pruski Fryderyk Wilhelm III z żoną (1800), John Quincy Adams - późniejszy prezydent Stanów Zjednoczonych (1800), Hugo Kołłątaj (1792 i 1808), Józef Wybicki (1802) oraz księżna Izabella z Flemingów Czartoryska (1816). W tamtym okresie kuracjusze z Polski stanowili niekiedy ponad połowę gości przebywających w Cieplicach. Spowodowało to, że jeszcze w XX wieku lewobrzeżna część uzdrowiska potocznie nazywana była „Die polnische Seite”, czyli „Polska strona”.

W 1812 roku Schaffgotschowie nabyli pocysterski zdrój klasztorny. W ten sposób stali się oni jedynymi właścicielami uzdrowiska. Dobrze wiedzieli, że dla rozwoju Cieplic konieczne są inwestycje - głównie komunikacyjne. Dlatego od 1814 roku dojeżdżały tu z Jeleniej Góry karetki pocztowe, od 1880 dyliżanse, od 1891 kolej a od 1897 roku tramwaje gazowe, a później elektryczne.

Od drugiej połowy XIX wieku ogromną atrakcję Cieplic stanowiły zbiory Schaffgotschów. Należały do nich m.in. biblioteka, kolekcje etnograficzna i mineralogiczna czy zbrojownia. Największą sławą cieszyły się jednak zbiory ornitologiczne, które uchodziły za największą prywatna kolekcję w Europie – ukierunkowana była na ptaki Śląska, a z czasem również na ptaki egzotyczne. W tamtych czasach z Cieplicami związanych było kilku wybitnych ornitologów:Ernst Luks i jego podopieczni – Otto Finsch (późniejszy podróżnik oraz kolonizator Papui Nowej Gwinei) i Georg Martini (twórca zbiorów ornitologicznych Schaffgotschów). W połowie XIX wieku do uzdrowiska przyjeżdżały znane osoby: literaci Karl von Holtei i E.T.A. Hoffman, malarz Caspar David Friedrich, a wśród Polaków byli to Wincenty Pol i Kornel Ujejski (1847).

W 1854 r. Hans Füllner z Wrocławia zbudował fabrykę maszyn papierniczych. Początkowo niewielka, z czasem została rozbudowana przez syna Hansa Füllnera - Eugena, najlepsze lata przeżywała w drugiej połowie XIX wieku - jej wyroby znane były zarówno w Europie jak i na świecie. Po śmierci założyciela Hansa Füllnera w 1889 r., Eugen poczynił liczne inwestycje społeczne, które odegrały ważną rolę na układzie przestrzennym Cieplic (osiedle robotnicze, park norweski). O znaczeniu jego fabryki świadczy fakt, iż produkowane maszyny eksportowane były nie tylko do krajów europejskich, lecz także do Ameryki i Japonii. Już pod koniec XIX wieku Füllner był liczącym się w świecie kontrahentem. Około 1920 r. schorowany Eugen Füllner, nie mając spadkobiercy, sprzedał fabrykę spółce akcyjnej Linke-Hoffmann.

W 1902 roku powstała w Cieplicach znana szkoła snycerska.

Uzdrowisko słynęło również w okolicy z corocznego jarmarku, zwanego „Tallsackmarkt”, podczas którego sprzedawano niepowtarzalne pierniki.

W 1925 Cieplice oficjelnie otrzymały przydomek Bad – Uzdrowisko.

W 1935 roku Cieplice uzyskały prawa miejskie. Same działania wojenne nie spowodowały zniszczeń w mieście, dopiero później rozproszono kolekcje Schaffgotschów, a samo uzdrowisko stopniowo zaczęło tracić dawną renomę.

W 1975 roku Cieplice Śląskie Zdrój zostały przyłączone do Jeleniej Góry, status uzdrowiska zachowały jednak po dziś dzień.

Cieplice w ostatnich latach zaczęły powoli odzyskiwać należną im pozycję. Dzięki licznym inwestycjom miasta i spółki "Uzdrowisko Cieplice" kuracjusze mają obecnie do dyspozycji nowoczesną bazę zabiegową a cieplicka starówka odzyskuje swój dawny blask. Rok 2010 przyniósł oczekiwany od lat przełom – w Cieplicach rozpoczęła się się budowa dużego kompleksu basenów termalnych, z których już w niedalekiej przyszłości (2012) będą korzystać zarówno kuracjusze jak i mieszkańcy Jeleniej Góry. Wydaje się, że tak jak dawniej, dobrobyt Cieplic związany jest z ich gorącymi wodami.